Mededogen
De helende kracht van mededogen
Ria Weyens
Dit artikel raakt mij zeer sterk omdat ik hierin bijzonder veel erken van mijn eigen leven waar ik op mijn 44 ste te maken kreeg met een langdurige fysieke, emotionele en spirituele crisis.
Ook ik heb jaren lang de confrontatie met mezelf trachten te vermijden en kwam terecht in een diepe depressie en onrustige leegte.
Via allerlei methoden heb ik geprobeerd om van deze onrust in mezelf af te raken maar het lukte niet.
Door kennis te maken met het Boeddhisme en met Geweldloze communicatie leer ik mijn strijd te stoppen met onrust en pijn en ze te benaderen met mededogen.
IK ben tot nog toe niet meer hervallen in mijn zware depressie van 25 jaar geleden en heb vrede met oorsuizingen die mij al 30 j vergezellen.
Paul Symons
Inleiding
Tegenwoordig is alles bespreekbaar geworden, behalve wat er in de diepste lagen van de ziel omgaat. Hoe gaan we om met angst, eenzaamheid, onzekerheid, verdriet, depressiviteit? Onze cultuur is allergisch voor pijn en beschouwt dit als zwakte, als een persoonlijk falen. Over fysieke pijn kunnen we nog wel spreken maar over innerlijke onrust is dat veel moeilijker: het behoort tot de binnenkamer van de psycholoog. Als de wachtkamers van therapeuten vol zitten, als het gebruik van antidepressiva steeds groter wordt, als de eenzaamheid en criminaliteit stijgt, dan zegt dat iets over de onmacht van onze samenleving om menselijke pijn een plaats te geven.
Hoe gaan wij om met kwetsbaarheid en pijn? Het is een cruciale vraag en niemand ontsnapt daaraan.
Onze prestatiegerichte cultuur kent twee houdingen om met pijn om te gaan: vluchten of vechten (de bekende flight of fight reactie). We ontvluchten al wat zwak of kwetsbaar is en drukken het weg. Of we nemen een vechtershouding aan. Dan worden we actief, gaan aan onszelf werken en oplossingen zoeken. Het ontbreekt ons niet aan bevrijdingstheorieën op de religieuze en therapeutische markt. Wil je weer heel worden dan moet je er iets aan doen, zo is de boodschap. Deze actieve houding is belangrijk maar ook eenzijdig. Ondanks onze therapeutische ijver blijft er veel onrust. Er blijft iets knagen: 'Ik vecht al zo lang tegen die innerlijke angst en toch komt het altijd wel terug...'.
In dit essay ga ik op zoek naar een vruchtbare manier van omgaan met onze innerlijke onrust. Ik put daarbij uit christelijke en boeddhistische tradities die mededogen beschouwing als een weg die leidt tot innerlijke heling. Vanuit die weg zijn we in staat om doeltreffend tehandelen bij pijn en onrecht.
Een nieuwe levenshouding
De religieuze en boeddhistische tradities wijzen op de eenzijdige benadering van het helingsproces. In al onze ijver om onze persoonlijkheid te analyseren, te verbeteren en te veranderen gaan we voorbij aan de helende kracht van het mededogen. Volgens deze tradities is niet de 'waarom' vraag de belangrijkste vraag is in het helingsproces ('Waarom heb je deze angst?') maar de 'hoe' vraag ('Hoe kijk ik naar de angst?'). Niet de inhoud maar de houding is het belangrijkste. Hoe ga ik om met onrust? Hoe is mijn relatie met pijn en ongemak? Hoe kijk ik ernaar? De 'waarom' vraag blijft belangrijk in zoverre die inzicht verschaft? Maar inzicht alleen is niet genoeg.
Inzicht verheldert, liefde heelt!
Er is een boeddhistisch verhaal dat deze houding tegenover angst goed weergeeft:
" Er was eens een monnik die zich gedurende vele jaren had terggetrokken om meditatie te beoefenen. Op een dag besloot hij terug te keren naar zijn dorp. Hij nadert zijn huis, doet de deur open en ziet daar verschillende demonen voor zich staan. Wat doet hij, hoe reageert hij? Hij stapt naar binnen, opent zijn armen en zegt; 'welkom'. onmiddelijk verdwijnen de meeste demonen. Er blijven er echter nog enkele over. Vreselijke demonen die klaar staan om hem aan te vallen. De man zet zich vervolgens neer en begint een liefdeslied te zingen. Alle demonen verwijnen, behalve één demon, de grootste en de sterkste. Hij komt naar de man toe en spert zijn muil open om de monnik te verslinden. Maar wat doet de wijze man? Hij gaat de demon tegemoet, legt zijn hoofd in de muil van het monster en deze verdwijnt meteen."
Dit verhaal zet ons aan het denken; Hoe reageren we op de demonen in ons eigen huis? Hoe gaan we om met storende gevoelens van angst, woede, jaloersheid, lusteloosheid, depressie, onzekerheid, minderwaardigheid, schuld? Hoe gaan we om met de schaduw in onszelf en in de anderen?
Jarenlang heb ik gevochten tegen ongewenste gasten in mijn hart en krampachtig de deur toegehouden. Vooral als ik de demon van het verdriet en de angst ontmoette, sloeg ik de deur hard dicht. Ik richtte mij aandacht naar buiten en door druk bezig te zijn probeerde ik de confrontatie met mezelf te vermijden. Maar hoe harder ik wegholde, des te holler werd het van binnen. Ik kwam terecht in een diepe en onrustige leegte. Ik kreeg de raad om aan mezelf te werken. via yoga, therape, dieet, meditatie probeerde ik de onrust in mezelf te verdrijven. Maar al deze pogingen om vrij te worden van pijn en verdriet brachten enkel maar tijdelijke verlichting. De knagende onrust kwam steeds terug.
Het is in deze periode dat ik een belangrijke ontmoeting had met een boeddhistische vrouw. Ze luisterde naar mijn verhaal en gaf me het advies: 'Stop de strijd, benader je pijn met mededogen, er zijn geen innerlijke vijanden.' Mededogen is liefde tot het uiterste, het is liefde voor het zwakke en het kwetsbare, het is liefde voor de vijand. Niet alleen de vijand buiten mij, maar ook de vijand in mij. Iedereen had me altijd het advies gegeven te strijden tegen het negatieve. Kwetsbaarheid zag ik als een teken van zwakheid. En nu hoorde ik opeens een ander geluid: 'De innerlijke strijd stopzetten en geloven in de kracht van het mededogen.'
Het helende pad van mededogen
In steeds meer zelfhulpboeken komt het principe van mededogen centraal te staan. Uitdrukkingen als 'aanvaard jezelf, omhels je schaduw, wees vriendelijk naar jezelf' komen steeds meer voor. Soms wordt er te gemakkelijk over gepraat, te zeemzoeterig en daar voel ik me onwennig bij. Het pad van het mededogen is geen gemakkelijk pad, het is een krijgerspad. Een krijger treedt de werkelijkheid onbevreesd en open tegemoet. Hoe paradoxaal ook: om het innerlijk vechten tegen jezelf te kunnen loslaten moet je juist de innerlijke krijger in jezelf ontwikkelen. Voor de spiegel staan en glimlachen naar jezelf is niet genoeg! Mildheid is de bereidheid om je hart open te houden in de pijn en dat vraagt inzicht, waarheid en moed.
Inzicht
Ik kan het innerlijk vechten tegen pijn slechts loslaten als ik eerst inzicht krijg in de weerstand tegen pijn. Waarom ervaar ik zoveel weerstand tegen pijn? Die weerstand zit als het ware ingebrand in mijn denken omdat ik innerlijk verblind ben door de collectieve illusie van een vals geluksbeeld. Onze maatschappij stelt het geluk voor als een toestand van niet-lijden, geen verdriet en geen zorgen meer hebben. Vandaar dat we onvermoeibaar streven naar verandering, naar zekerheid, naar veiligheid. 'Als dit verandert dan wordt het beter. Als ik de juiste partner vind dan, als ik de juiste baan heb, als mijn leven rustiger verloopt, als ik met pensioen ben, als ik de juiste therapie volg, als ik het juiste spirituele pad vind...dan word ik gelukkig.' We laten ons leiden door deze illusie en blijven daardoor hardnekkig vechten tegen pijn. Dat brengt echter steeds grotere verdeeldheid en onvrede in onszelf.
Het gaat er natuurlijk niet om het lijden passief te aanvaarden of fatalistisch te worden. Integendeel, we moeten er allles voor doen om het lijden te verzachten of weg te nemen. Maar hoe doe ik dat? Dit is de cruciale vraag. Hoe is mij houding naar pijn? Benader ik pijn vanuit een houding van geweld of geweldloosheid? Als ik eerlijk ben benader ik pijn meestal met geweld. Ik wil het niet, ik bestrijd het met hardheid, waardoor steeds meer onrust ontstaat.Toen ik enige tijd geleden tijdens het Irak-conflict mee stapte in een betoging tegen deze zinloze oorlog, werd het me opeens duidelijk dat ik medeverantwoordelijk was voor dit geweld. Zie mij hier stappen in een vredesbetoging en met overtuiging roepen: 'Stop de oorlog, want geweld roept geweld op.' Maar ondertussen blijft de oorlog heel subtiel in mijn hart verder duren. Ondertussen blijf ik vechten tegen alles wat me innerlijk stoort en bestrijd ik met geweld mijn eigen kwetsbaarheid en pijn.
Waarheid
Het pad van het mededogen is het pad van de waarheid. Een waarheidsverhouding is het erkennen van de werkelijkheid zoals die is. En die werkelijkheid kan hard en pijnlijk zijn. De geweldoze erkenning van wat is brengt ons bij een diepere vrede en kracht. In het programma van de A.A. (Anonieme Alcoholisten) vormt de waarheid de eerste poort naar bevrijding. Wanneer je erkent dat je alcoholist bent en dus in de waarheid gaat staan, kan er een transformatieproces plaatsvinden. Wanneer je maar blijft vechten tegen het feit dat je een alcoholist bent of het niet wilt toegeven, dan blijf je er als het ware in vast zitten. Zo is het ook met onze innerlijke pijn. Als wij blijven vechten tegen onze depressieve gevoelens blijven die solide. Wanneer we de wapens neerleggen kan er heling plaatsvinden. Dit werd mij heel duidelijk bij een persoonlijke ervaring van fysieke pijn.
Enkele jaren geleden kreeg ik oorsuizingen. Er ontstond een scherp geluid in mijn hoofd, dat dag en nacht aanhield. Ik bezocht vele dokters maar nietmand kon me helpen.Voor mij was deze lichamelijke stoornis haast ondraaglijk. Ik hou van de stilte. De stilte is alles voor mij. Het is mijn plaats om te schuilen en rust te vinden. En nu werd mij deze innerlijke plek afgenomen. Waar kon ik nog rust vinden? Het maakte me ongelukkig en depressief. Ik wilde dit gesuis niet. Ik wilde alleen maar rust en stilte.De oorsuizingen waaren de oorzaak van mijn ongelukkig zijn. Ik deed er alles aan om er van af te geraken: vocht ertegen, probeerde het te veranderen. Op één dag, na zeven jaar vechten, kwam er een ommekeer in mijn leven. In die tijd ontmoette ik in Engeland een boeddhistische vrouw die een school voor psychotherapie had opgericht. Zij luisterde naar mijn verhaal en zei: 'Laat het innerlijk vechten los en loop niet meer weg van de pijn, stop de strijd en benader je oorsuizingen met mededogen.' Aanvankelijk kwam er verzet en en ongeloof in mij op. 'Dat lawaai in mijn hoofd aanvaarden, nooit!' Maar tegelijkertijd was ik moe gevochten ne had ook geen alternatief meer. De enige twee wegen die nog open lagen waren de weg van zelfvernietiging en, door verbitterd in zelfbeklag opgesloten te bijven, of de weg van de zelfaanvaarding, door met mededogen naar mezelf te kijken. ik koos voor de weg van het mededogen. Ik stopte de strijd in mezelf, ik verzoende me met de vijand en langzaam, heel langzaam kwam er vrede. Ondanks mijn oorsuizingen kon ik weer gelukkig zijn. Dit bracht mij tot de bevrijdende ontdekking dat de reden dat ik ongelukkig was niet buiten mij lag, maar in mij. Niet mijn oorsuizingen waren de oorzaak van mijn depressiviteit. Het was de innerlijke weerstand ertegen die mij depressief en onrustig maakte. Door mijn hart te openen voor verdriet kwam er weer ruimte voor vrede.
Moed
Het pad van het mededogenis ook ene pad dat moed vraagt. Meestal denken we dat moedige mensen geen angst kennen. In werkelijkheid kennen ze evenzeer angsten als iedereen. In plaats van zich ertegen te verzetten of het te onderdrukken hebben ze echter de moed om de angst in de ogen te kijken. Ik denk nu aan de prachtige film van de paardenfluisteraar. Het is een verhaal over een wild en ontembaar paard waar niemand raad mee wist. Iedereen is er bang van, iedereen loopt weg. Alleen de paardenfluisteraar heeft de moed om dichterbij te komen. Hoe wild het paard ook is, hij laat zich niet afschrikken. Hij loopt niet weg, maar blijft rechtop staan. Met zachtheid kijkt hij het beest recht in de ogen, waardoor het paard in eerste instantie nog meer in paniek raakt. Het wordt nog wilder, het begint nog harder te stampvoeten en te springen. Maar de paardenfluisteraar blijft krachtig en moedig staan. Hij blijft kijken in de ogen van het paard. Het is geen blik van onverschilligheid maar een milde, rustige blik. Langzaam begint ook het paard rustiger te worden.
We hebben allemaal een wild paard en een paardenfluisteraar in ons. Hoe gaan we om met dit wilde paard? Als we het opsluiten worddt het nog wilder. Als we het gewoon loslaten loopt het verwoestend rond. Kunnen we, net als de paardenfluisteraar, het paard wat ruimte geven terwijl we het met mededogen in de ogen kijken?
Uit eigen ervaring weet ik dat dit niet gemakkelijk is. Het kostte mij veel moeite om mildheid te ontwikkelen ten opzichte van de angst, die ik steeds weer probeerde weg te duwen en te bestrijden. Het heeft me geholpen om de angst te leren zien als het gekwetste kind in mezelf. Ieder kind heeft angstige ervaringen doorgemaakt, die blijven sluimeren in het onderbewustzijn. Toen ik eens in een crisis verkeerde, kwamen die oude angsten opnieuw naar boven. Vooral in de nacht kreeg ik onverklaarbare paniekaanvallen. Het minste geluid deed mij bruusk ontwaken en verkrampen. Ik voelde mij als gevangen in een verlammmende duisternis Mijn eerste reactie was altijd: 'Nee, dit niet! Dit wilde paard, dit niet...' Tot ik de angst leerde zien als het gekwetste kind. Ik stelde mezelf de vraag: 'Wat zou ik doen als er een angstig kind naar me toeloopt? Zal ik het wegduwen? Nee, ik zal het op mijn schoot nemen. De eerste momenten zal het misschien nog harder huilen maar het zal langzaam rustiger worden. Liefde verzacht en heelt de pijn.'
Tijdens de paniekaanvallenbegon ik mezelf te observeren. door waakzaam te worden voor wat er in mezelf gebeurde, werd ik me bewust van de onmiddelijke weerstand: 'Nee, dit niet'. Door mijn weerstand telkens weer om te buigen naar erkenning en acceptatie ('Angst, ja......ook dit'), voelde ik de onrust langzaam verzachten en wegebben.Deze milde houding had een verzachtend en helend effect. Elke liefdevolle aanvaarding van een paniekaanval was telkens een stap dichter naar bevrijding. Elke laag van angst die er mocht zijn, was ook een laag van angst die verdween. Het ging hier om een langzaam transformatieproces. Soms stel ik mij nu die diepe kwetsuur van angst voor als een ui, die laag na laag werd afgepeld tot er haast niets meer overbleef. Dit betekent niet dat er geen angst meer zou zijnin mijn huidig leven. Maar ik probeer het nu op een andere manier te beleven.
Je hart openhouden in de pijn
Hoe doe je dat nu, de angst met mildheid benaderen, wanneer het stormt in je binnenst? ik geef hieronder een oefening die mij vaak geholpen heeft om op een bevrijdendec manier om te gaan met emoties als onrust, droefheid, boosheid, eenzaamheid en angst. In deze oefening richt ik mij specifiek op de ervaring van angst.
Ga rustig zitten of ga liggen
Wees aanwezig in het hier en nu
Wees stil....open.
Vlucht niet meer.
Laat je angst voor wat het is... Wees niet bang.
Je angst is geen monster... maar het gekwetste kind dat smeekt om jou liefde.
Duw het niet weg
Benader het met mildheid.
Waak en observeer.
luister naar je innerlijke reacties, naar je gedachten.
Voel hoe je gedachten razen door je hoofd.
Voel de angst voor de angst.
Zie hoe alles in jou wil vluchten: 'Nee, dit niet!'
Zie en voel de weerstand.
Laat het toe. Wees mild tegenover de weerstand: 'Ja, ook dit'.
Wees zachtmoedig tegenover de angst: 'Ja, ook dit'.
Waak en wacht.
Neem nu langzaam afstand van je angstige gedachten,
door je aandacht te richten op je lichaam, op je ademhaling.
Wees je bewust van je ademhaling. Hoe adem je?
Wees nieuwsgierig. Wat gebeurt er in je lichaam?
Waar ervaar je verkrampheid? Hoe voelt dit aan?
Laat je ademhaling nu dieper worden.
Houd de adem niet vast in de longen alleen.
Laat het doorstromen.
Leg je handen op je buik en volg de adembewegingen.
Laat je adem ook binnenstromen in de verkramte plekken van je lichaam.
Wees gewoon aanwezig met wat er is. Aanvaard wat er is met liefde.
Paniekerige gedachten,moeilijke ademhaling, weerstand, angst...
Het mag er allemaal zijn.
Duw het niet weg, maar benader wat is met een nieuwe houding, met zachtheid.
Je hoeft niets te bereiken. Wees gewoon aanwezig met wat is.
Voel je helemaal geen mildheid, geen zachtheid, laat dan ook dat er zijn.
Wees mild voor je eigen hardheid. 'ja, ook dit...'
Zoals in het licht en de warmte van de zon de hardste knoppen open gaan,
zo zal ook de harde knop van de angst langzaam open breken,
in het licht en de warmte van de zelfaanvaarding.
Liefde heelt.
Mededogen in het dagelijkse leven
Mededogen is met liefde leren kijken naar de demon of het wilde paard in mezelf. Mildheid is geweldloosheid. Het is de bereidheid om open te staan voor wat is, zonder te veroordelen of weg te duwen. Stephen Levine, een boeddhistische meditatieleraar die voornamelijk werkt met terminale patiënten schrijft het volgende over de helende kracht van het mededogen:
"Om heel te worden moet er niets 'anders' worden. Het gaat niet om verandering, maar om liefdevolle aanvaarding. We hoeven niet minder droef of minder angstig te worden. We hoeven niet meer liefdevol, of meer teder, of meer wijs te worden. Heel worden betekent 'heel' ons wezen aanvaarden zoals het is. Ja, zelfs ons gebrek aan liefde benaderen met een...'ah ... zo zit dat.' Het lijkt te eenvoudig om waar te zijn, maar het enige wat nodig is, is milde aanvaarding van het nu-moment. Al wat wij moeten doen is gewoon zien wat is. Milde bewustwording bevrijdt."
Is het in ons persoonlijke leven al moeilijk om mild te zijn naar onze innerlijke demonen, nog veel lastiger is het om een dergelijke houding aan te nemen in het dagelijks werk waar zoveel druk op ons wordt gelegd, waar prestaties tellen en we wel 'moeten' vechten en veranderingen aanbrengen. We kunnen toch maar niet alles aanvaarden wat we tegen komen?
Het is een wijdverbreid misverstand dat aanvaarding hetzelfde zou zijn als berusting. Het gaat niet om een passieve houding maar om een uiterst alerte houding van openheid en aanwezigheid. Berusten zou betekenen: ik leg me erbij neer en laat het hoofd hangen. Als ik berust laat ik het lijden van mezelf en anderen niet meer tot me doordringen. Ik kan er immers toch niets aan doen. Maar mildheid is waarheid, de werkelijkheid zien zoals zij is. Dat is confronterend en zeker niet zweverig. Het paradoxale is dat juist door zuiver waar te nemen, door elk ongemak, moeilijkheid of conflict bewust onder ogen te zien zonder allerhande vluchttechnieken te hanteren, wij de energie krijgen om er iets aan te veranderen. Onze handelingen komen echter niet voor uit verzet, maar uit het verlangen om het lijden van onszelf en anderen te verzachten.
Omgaan met stress
Ik werk in een eigen centrum waar ik, naast de begeleiding van individuen en groepen, ook een groot deel van de coördinatie en administratie voor mijn rekening neem. Vaak voel ik me overvraagd, het werk stapelt zich op. Hoe groter het grote aantal onbeantwoorde mails op mijn computer, hoe groter mijn onrust en ontevredenheid. Op zulke momenten dreig ik meegesleurd te worden in een gedachtestroom van zelfbeklag, schuldgevoelens of boosheid. Ik kan in paniek raken door mijn eigen angstige gedachten te volgen. ' Het werk komt nooit af, ik kan dit werk niet aan, ik zou ander werk moeten zoeken, de anderen kunnen het wel en ik niet, wat ben ik toch een misukking, de anderen zullen boos op mij worden, enzovoorts.'
Met wat voor harde houding kijk ik dan naar mezelf? Als ik deze gedachten volg verlies ik energie en wordt alles nog veel chaotischer. Hoe kan ik hier anders mee omgaan? Wat kunnen we doen om mild te zijn wanneer we onder tijdsdruk moeten werken, wanneer we overbelast zijn, wanneer we onder spanning staan?
Wat mij helpt zijn de kleine non-stop momenten die ik regelmatig probeer in te bouwen. Dit zijn momenten waarin ik bewust al mijn denken en handelen (als is het maar gedurende één minuut) even loslaat. Ik doe dit door al mijn aandacht intens naar ^mijn adem te richten. Met de inademing verbind ik het woord 'ja' en met de uitademing het woord 'nu'. Deze eenvoudige 'ja-nu' oefening brengt me in contact met de werkelijkheid. Het chaotische denken wordt rustiger waardoor helderheid en kalmte ontstaat. Al verandert de uiterlijke situatie niet, ik kan wel krachtiger handelen en liefdevoller aanwezig zijn. Ik kan me richten op die ene onbeantwoorde mail op mijn computer en daar een antwoord op geven.
De houding van mededogen is een bewuste en open houding voor het hier en nu. Met mijn gedachten zit ik zo vaak in het verleden of in de toekomst. Het gaat er om steeds opnieuw terug te keren naar het hier en nu. Steeds opnieuw de erkenning; 'ja...nu'. Door het bewustzijn terug te brengen naar het nu laten we alle mentale reacties op wat er gebeurt los, dat wil zeggen dat we zulke reacties wel voelen, maar dat we ons niet laten voeden door angstige gedachten. We trachten gewoon te zijn met datgene wat er is. Als ik aanwezig kan zijn bij wat is, zonder dat te veroordelen, dan concentreert mijn aandacht zich op dit ene 'nu-moment'. Hierdoor kan ik mijn verantwoordelijkheid weer met meer efficiëntie en energie opnemen.
Mededogen en onrecht
Een vraag die ik vaak krijg is de volgende. 'Ik begrijp wel dat het belangrijk is om mijn innerlijke pijn te aanvaarden, maar wat doe ik met het lijden dat anderen mij aandoen? Moet ik dat ook maar 'mild' aanvaarden? Hoe kan ik een houding van mededogen aannemen in een situatie waarin anderen me pesten of onrechtvaardig behandelen?
Ik vind dat een belangrijke kwestie om bij stil te staan. Mildheid is niet iets goedpraten Het is de afwezigheid van een hardvochtig oordeel. Onrecht dat jou of iemand anders wordt aangedaan hoef je niet passief te ondergaan. Als je je in een vervelende of onrechtmatige situatie bevindt, is het niet de bedoeling om te zeggen:'Ach, ik moet dit maar mild aanvaarden, niet wegduwen of veroordelen.' Dit zou een passieve berusting betekenen, waardoor je in de positie van slachtoffer blijft vastzitten. Mildheid is een actieve houding van inzicht, waarheid en moed. Wees open voor wat er gebeurt. Luister naar jezelf. Wat brengt dit onrecht in je teweeg? Wat voel je erbij? Misschien probeer je al lang uit deze situatie los te komen, maar voel je je machteloos en geblokkeerd. Hoe is je houding naar deze gevoelens van onmacht? Zie en voel wat er in je omgaat, zonder het weg te duwen of te veroordelen. Moedige zelfaanvaarding brengt je bij je diepste krachtbron.
Uit deze innerlijke krachtbron kun je geleidelijk aan de kracht putten om voor jezelf op te komen en om grenzen te stellen.Vanuit het 'ja' aan jezelf, krijg je de kracht om 'nee' te zeggen tegen het onrecht dat je wordt aangedaan. Het gaat er dus niet om 'ja' te zeggen tegen het onrecht dat je wordt aangedaan. Maar om te leren 'ja' zeggen tegen jezelf.
Het nauwe krijgerspad
Het pad van mededogen is geen pad voor mensen die een gemakkelijk en veilig leventje willen leiden. De weg van het mededogen vraagt de moed van een krijger. Ik denk daarbij aan Gandhi. Door innerlijk geweldloos te worden ontving hij de kracht om een hele natie te bevrijden. Zijn milde kracht kwam weliswaar voort uit een diepe verontwaardiging om de pijn en het lijden in de wereld, maar hij koos ervoor om dit lijden met mededogen tegemoet te treden.
Mededogen is horen en zien
wat hier is
en niet wat hier zou moeten zijn
of was
of zal zijn.
Mededogen is aanraken met liefde
wat duister is en klein
de schaduw
het brandend vuur
er durven zijn in de pijn.
Mededogen is
aanwezig zijn in mildheid
om te handelen in vrijheid.
Uit
Passie voor compassie
Redactie H.J. Hoefman & L. Schuijt